Muzeum – Zespół Zamkowy w Niedzicy

 

 

INFORMACJE, GODZINY OTWARCIA, BILETY:

 

WWW.ZAMEKNIEDZICA.PL

 

 

 

Stowarzyszenie Historyków Sztuki
Muzeum – Zespół Zamkowy w Niedzicy
Niedzica – Zamek ul. Zamkowa 2
34-441 Niedzica

tel./fax. +48 18 2629489; +48 18 2629480; +48 18 2629473

e-mail: shsniedzica@wp.pl

 


 

Stowarzyszenie Historyków Sztuki zarządza Zespołem Zamkowym od 1949 r.

OBIEKTY WCHODZĄCE W SKŁAD MUZEUM – ZESPÓŁ  ZAMKOWY W NIEDZICY

ZAMEK DUNAJEC —  PDF         The Castle EN  PDF          Le château Dunajec de Niedzica FR PDF

Wzniesiony ok. 1330 r. przez Kokosza Berzewiczy’ego  jako fortalicja (gotycki zamek górny) broniąca północnej granicy Węgier, i odtąd, z małą przerwą, w rękach węgierskich rodów do 1945 r. – chociaż już po I wojnie światowej, został włączony w obszar państwa polskiego. Wielokrotnie przebudowywany, jego ostateczny wygląd ukształtowała m.in. rozbudowa w 2 poł. XV w. (zamek średni) oraz budowa w 1601 r. nowego, renesansowego skrzydła z bramą wjazdową i portalem (zamek dolny). W XVIII stuleciu obiekt powoli popadł w ruinę. Dopiero w latach 20. XIX w. został częściowo odbudowany (m.in. nowa kaplica, sala balowa) bez najstarszej gotyckiej części, która obecnie jest pozostawiona jako trwała ruina. Po II wojnie światowej zamek doszczętnie splądrowano. W takim stanie upaństwowiony, przekazany został w 1949 r. Stowarzyszeniu Historyków Sztuki. Dziś mieści muzeum i pokoje gościnne dla członków SHS i ich gości, udostępniane również na konferencje naukowe i różnorodne szkolenia. Zabytkowy charakter komnat oraz pokoi z meblami i obrazami pochodzącymi z różnych epok stylowych (XVIII-XIX w.) powoduje, iż w całym zamku, obowiązuje zwiedzających i mieszkańców własny, dość rygorystyczny regulamin.

Biuro Muzeum czynne w godzinach  od 9.00 do 16.00 (poniedziałek - piątek)
34-441 Niedzica ul. Zamkowa 2
tel.18 2629489,18 2629473,
e-mail: shsniedzica@wp.pl

fot. K. Mazur

WNĘTRZA ZAMKU

Wnętrza zamku górnego i średniego adaptowano na cele muzealne z zachowaniem historycznego układu i charakteru obiektu. Muzeum rozpoczęło działalność w 1963 r. Zbiory znajdujące się w obrębie ekspozycji gromadzono pod kątem urządzenia wnętrz zamkowych takich jak m.in. więzienie z izbą tortur, sypialni żupana, izby żupana spiskiego, izby straży czy też komnat mieszkalnych ostatnich właścicieli zamku – rodziny Salamonów. W salach historycznych zgromadzone zostały obiekty pochodzące z prowadzonych na zamku prac archeologicznych, pokazane są herby właścicieli zamku oraz stare fotografie. Główną atrakcją zamku jest jego architektura, z tarasami widokowymi, z których można podziwiać urzekające piękno okolicy.

fot. K. Mazur

SPICHLERZ        The Granary EN  PDF

Jeden z trzech budynków ocalałych z dawnego folwarku zamkowego. Wzniesiony został na stromym stoku, ok. 150 m od zamku, zapewne w ostatnim dziesięcioleciu XVIII w. Datowanie to potwierdzają ryciny z początku XIX w., na których widać masywną sylwetkę drewnianego magazynu zbożowego. W poprzednich wiekach nieznacznie przekształcany, przetrwał z małymi zmianami do dziś, co czyni go obiektem unikalnym na terenie Spiszu i Podhala. Najbliższe, podobne zabytki ze skansenów w Nowym Sączu i Zubrzycy, to budowle przeniesione, podczas gdy spichlerz niedzicki trwa in situ przeszło 200 lat.
Jest to budynek założony na planie prostokąta (9 x 12 m). Jego dolna, murowana część mieści dwie piwnice, z których północna sklepiona jest kolebkowo. Część górna o konstrukcji zrębowej ma dwie kondygnacje o charakterze jednoprzestrzennym i o różnych wysokościach, łączących się wysokimi, stromymi schodami usytuowanymi w narożniku północno-wschodnim. Budynek wieńczy krokwiowo-jętkowa więźba i wysoki dach kryty gontem łupanym. Wejście do spichlerza, po kilku schodkach, znajduje się w elewacji wschodniej. W pozostałych trzech ścianach małe, kwadratowe, okratowane okna rozmieszczone są na przestrzał, co pozwalało na dobrą wentylację zboża składowanego na obu piętrach.
Pod koniec II wojny światowej obiekt został zdewastowany tak dalece, że po przejęciu go przez SHS musiano niezwłocznie przystąpić do prac zabezpieczających i konserwatorskich, prowadzonych pod kierunkiem prof. Alfreda Majewskiego. Jednak dopiero w latach 1996-1997 przeprowadzono kompleksową konserwację spichlerza, poprzedzoną szczegółową inwentaryzacją, tym ważniejszą, iż obiekt, ze względu na fatalny stan techniczny, musiano demontować. Autorem projektu architektoniczno-konserwatorskiego był mgr inż. arch. Piotr Stępień, a projektu konstrukcyjnego dr Stanisław Karczmarczyk.
Jeszcze przed rozpoczęciem kompleksowej konserwacji Zarząd Główny SHS podjął decyzję o przeznaczeniu spichlerza na stałą ekspozycję i magazyn sztuki ludowej Spiszu. Decyzja ta była ze wszech miar słuszna. Obszerne wnętrza drewnianego spichlerza stanowiły dużo lepszą „oprawę” dla obiektów etnograficznych niż kamienne mury zamku górnego, w których dotychczas eksponowane były zbiory. Poza tym obie kondygnacje dawnego magazynu zbożowego dały możliwość pokazania znacznej ilości zabytków oraz ich magazynowanie. Gromadzenie obiektów etnograficznych było od 1963 r. obowiązkiem i szlachetną pasją kolejnych kustoszy muzeum, m.in. dr Janiny Kalinowskiej, mgr. Stanisława Gołubiewa, dr. Stanisława Kostki Michalczuka. To dzięki nim i społecznym pracom wielu członków SHS powstała kolekcja, licząca dziś ponad tysiąc obiektów. Jej wartość jest tym większa, iż przy szybkiej urbanizacji wsi, znika jej drewniana zabudowa, a wraz z nią dawne wyposażenie chat.
Poczesne miejsce w ekspozycji, czynnej od 1998 r., zajmuje zrekonstruowana izba spiska, tzw. biała, na stropie której jest wmontowany autentyczny sosręb z napisem „Błogosław Panie dom ten to R.P. 1893. Fundator Józef Gancar”. Urządzona jest ona typowymi sprzętami, takimi jak łóżko z piętrzącymi się poduszkami, przy którym stoi mała kolebka, rozsuwany stół kwadratowy z 1863 r., kredens z wielobarwną ceramiką i ława pod rozłożystym piecem, na którym rozmieszczono sprzęty codziennego użytku. Na ścianach wiszą obrazy malowane na szkle, a nad łóżkiem stroje kobiece. Obok izby wystawione są maszyny i narzędzia rolnicze, m.in. żarna, pługi i urządzenia do obróbki i przędzenia lnu. Na całej wystawie rozstawione są meble: stoły, krzesła i skrzynie posażne bogato zdobione. Nad nimi eksponowane są drewniane kapliczki, które niegdyś wieszano na drzewach lub domach. Największą i najbardziej charakterystyczną kolekcję stanowią obrazy – oleodruki o tematyce religijnej i niejednokrotnie oryginalnej ikonografii. Napisy na nich w językach polskim, niemieckim, słowackim i rosyjskim wymownie świadczą o wieloetniczności i wielokulturowości Spiszu.
Obok spichlerza ustawiony jest krzyż przydrożny z Niedzicy, ul wykonany z jednego pnia, wóz drabiniasty i trzy łodzie, tzw. dłubanki, którymi flisacy wozili turystów w czasach, gdy spływ Dunajcem rozpoczynał się u stóp zamku Niedzickiego.

fot. K. Mazur

WOZOWNIA         The Carriage House EN   PDF

W lipcu 2006 r. muzeum udostępniło zwiedzającym nową, stałą ekspozycję nazwaną Wozownią. Została ona umiejscowiona w wyremontowanym i adaptowanym do potrzeb ekspozycyjnych  pomieszczeniu dawnego składu opału. Wozownia znajduje się opodal zamku przy zamkowym parkingu. W obrębie tej ekspozycji prezentowanych jest 16 zabytkowych pojazdów konnych, wyprodukowanych w latach 1900–1939. Piętnaście z nich pochodzi z prywatnej kolekcji Jana Wzorka z Kieleczczyzny. Zwiedzający mogą zobaczyć m.in. produkty z „Fabryki Pojazdów, Bryczek i Sań Braci F.I.K. Buraków” z Kielc, „Szydłowskiej Fabryki Bryczek Braci Węgrzeckich”, fabryki „Ludwig Nobel St. Petersburg”, czy znakomitej fabryki Rentla w Warszawie. Na ekspozycji znajdują się także unikatowe przykłady pojazdów konnych z dawnych Kresów Wschodnich – „Czortopchajka” czy „Bałagułka”. W zamkowej Wozowni znajdują się także saneczki spacerowe ze zbiorów muzeum, które mają ok. 100 lat i pochodzą z kasztelu (nieistniejącego) w Łapszach Niżnych. Wnętrza Wozowni dopełniają różnego rodzaju akcesoria podróżne: uprzęże, kufry, torby i walizy.

fot. K. Mazur

CELNICA          Customs Chamber EN —  PDF

Dawna siedziba straży granicznej i celnej, wzniesiona została na granicy polsko-czechosłowackiej prawdopodobnie w 1924 r. Jest to drewniany budynek piętrowy na podmurówce, z wejściem i gankiem arkadowym na osi fasady, nakryty wysokim dachem. Unikalny dach, kryty gontem, nad częścią środkową budynku jest czterospadowy z krótką kalenicą, nad częściami bocznymi trójspadowy o połaciach ugiętych nad wydatnym okapem. Architektura celnicy nawiązuje do tzw. stylu dworkowego, popularnego w Polsce lat 20. ubiegłego wieku. Z podobnych budynków usytuowanych niegdyś na południowych i wschodnich granicach II Rzeczypospolitej zachował się jeszcze dom w Kacwinie. Celnica niedzicka jest więc unikalnym zabytkiem, który świadczy o tym, jak w przedwojennej Polsce z pietyzmem dbano o estetykę budynków państwowych.
Po wojnie przez kilkanaście lat celnica pełniła swe pierwotne funkcje. Na początku lat 70. XX w. na skutek regulacji granicy, przesuniętej o 2 km w stronę Czechosłowacji, budynek przejęła Okręgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej, ponieważ stał on na terenach przeznaczonych na zalanie przez dolny zbiornik wznoszonej zapory. Celnica, pozbawiona należnej opieki, w ciągu kilku lat została zdewastowana tak dalece, że zastanawiano się nad jej rozbiórką. Ratowania budynku podjął się SHS, proponując jego przeniesienie na teren należący do zamku i włączenie do muzeum. Pierwsze oceny stanu zachowania i pomiary inwentaryzacyjne wykonali społecznie członkowie stowarzyszenia. Po uzyskaniu zgody władz konserwatorskich i pozyskaniu środków finansowych przystąpiono do szczegółowej inwentaryzacji. Na jej podstawie dokonano skomplikowanych prac demontażu i „złożenia” całego budynku. Jego transfer ukończono całkowicie w 1989 r.
Uratowana i z pietyzmem odtworzona celnica usytuowana jest w rozległym parku na terenach dawnego folwarku, oddalonego ok. 200 m od zamku. Jej wnętrza zostały znacząco zmodyfikowane, tak by można było w nich urządzić pokoje gościnne, które są chętnie wynajmowane ze względu na ich wygodę, spokój i malowniczość otaczającego ogrodu.
Na terenie ogrodu znajdują się także murowane kurniki, urokliwy budynek założony na planie wydłużonego prostokąta, kryty dwuspadowym, gontowym dachem, z gankiem wejściowym od strony zachodniej. Po II wojnie światowej, kiedy przestał pełnić funkcje gospodarcze, użytkowany był jako skromny dom letniskowy. Mieszkał tutaj m.in. Tadeusz Kantor. W 2010 r. po gruntownym remoncie urządzono w nim dwa pokoje gościnne. Rezerwacja wyłącznie poprzez sekretariat czynny poniedziałek-piątek 8.00-19.00, sobota 8.00-14.00, tel.18 2629489, 18 2629473, fax 18 2629480.

fot. K. Mazur

LEŚNICZÓWKA            The Foresters House EN  PDF

Jeden z trzech budynków zachowanych z dawnego folwarku zamkowego. Jego nazwa pochodzi z czasów przedwojennych, kiedy był on siedzibą leśniczych i gajowych, pracujących w rozległych lasach ostatnich, prywatnych właścicieli Niedzicy – Salamonów. Mieściły się tu też mieszkania służby zamkowej. Sam budynek ma metrykę wcześniejszą. Wzniesiony został zapewne w dwóch etapach. Murowany parter pochodzi być może z początku XIX w. Piętro nadbudowane zostało później, tzw. murem pruskim.
Po II wojnie światowej Leśniczówka, podobnie jak większość zabudowań folwarcznych, uległa daleko posuniętej dewastacji. Jej odbudowę prowadzono na początku lat 50. XXw. według projektu prof. Alfreda Majewskiego. Główną modyfikacją było wówczas usunięcie zniszczonego ganku przy elewacji tylnej oraz zaszalowanie deskami piętra. W następnych latach budynek zelektryfikowano, przeprowadzono instalacje wodno-kanalizacyjne i centralne ogrzewanie. Wyremontowana Leśniczówka przez wiele lat mieściła na piętrze pokoje mieszkalne dla gości zamkowych, a na parterze mieszkania pracowników muzeum. W latach 90. XX w. przeprowadzono gruntowny remont pomieszczeń parteru, a następnie elewacji budynku, według projektu mgr. inż. arch. Piotra Stępnia. Parter przystosowano do nowej funkcji – gastronomii, starając się w ogólnym zarysie zachować dawny, dwutraktowy układ. Elewacjom przywrócono pierwotny wygląd znany ze starych fotografii. Na piętrze zrekonstruowano schemat muru pruskiego, a przy elewacji tylnej drewniany ganek.
Leśniczówka, nazywana też czasami Kasztelem, położona jest ok. 100 m od zamku, przy głównej drodze dojazdowej. Jest to budynek założony na planie wydłużonego prostokąta, piętrowy, kryty dachem dwuspadowym. Elewacje główna i tylna są dziewięcioosiowe, boczne dwuosiowe. W centrum elewacji tylnej, na obu kondygnacjach, znajduje się drewniany, ażurowy ganek. Murowany parter jest tynkowany, podobnie piętro, poza odsłoniętą drewnianą konstrukcją szachulcową i dekoracyjnymi gzymsami nadokiennymi. Dach kryty jest blachą, nad gankiem – dachówką. W Leśniczówce na parterze mieści się Karczma Hajduk.